Anila Gjonaj
Nuk më pëlqen të bëj moralizëm prandaj dhe për fenomenin e cënimit të të drejtave të autorit do t’iu tregoj një histori e cila më ka zbavitur dhe irrituar në të njëjtën kohë. Sot punoj, por dikur isha thjeshtë një STUDENTE e Universitetit të Tiranës, një studente mes qindra të tillëve në Universitet shqiptare, me pak fjalë “Askushi” në kërkim të literaturës parësore dhe dyësore për punimet e mia që më kërkoheshin në shkollë. POR përpara dy vitesh afërsisht kjo kohë, zgjodha një temë se më duhej të mbyllja një cikël studimi dhe nisa kërkimin e materialeve për tezën, punimin apo minipunimin tim. Tema ishte shumë trendy/popullore dhe si fillim iu drejtova një instituti kërkimor i cili ishte i miratuar me ligj për ushtrimin e aktivitetit të tij si institucion kërkimor-shkencor në atë fushë. Eshtë një nga institutet më të famshme në vend i financuar me miliona, i reklamuar dhe përgëzuar jo vetëm nga qeveria por dhe media për punën e tij shumë cilësore dhe të ndershme, e sidomos që mendon për të ardhmen, me pak fjalë cilësi dhe etikë. U nisa drejt tij për material (libra, studime etj) dhe u prezantova ashtu siç isha thjeshtë një “STUDENTE” e cila intersohej për atë fushë dhe nëse ishte e mundur ndonjë intervistë me persona ekspert dhe në këmbim prisja një bashkëpunim. Por pa e shprehur ende kërkesën time, sapo dëgjuan fjalën “STUDENT”, më paraqitën në tavolinë një fletë të plastifikuar, tipi i meny-ve në resorante me çmimet përkatëse. Pra ke për të mbrojtur temë, ja ku e ke një mikrotezë shkencore e kopsitur dhe gati për t’u mbrojtur e ke gati, për vetëm 200 euro. Nëse në të ardhmen do të fillosh shkollën e doktoraturës mund të të ndihmojmë me temën e Ph.sD-së, e ke të gatëshme për diçka më tepër tek 300 euro. Artikujt shkencor (100 euro) apo abstraktet (50 euro) kur të kesh nevojë ne këtu jemi në ndihmë të “STUDENTEVE”. U ndjeva e fyer dhe e habitur në të njëjtën kohë nuk munda të them asgjë, sepse kisha shkuar vet tek ata.Sic thotë populli “si Cjapi tek Kasapi”. Unë isha klienti ata ishin shitësit vetëm lekët duheshin që të ndodhte shkëmbimi dhe unë të bëhesha Msc. MA. Dr etj etj etj. Duke iu thënë se do të flisnim në një takim tjetër mbi detajet e temës që do merresha, nuk i refuzova në mënyrë të hapur kjo për shkak se dhe personi aty si kryetar i institutit ishte një goxha Prof. Dr dhe pedagog në disa universitete në vend (publike dhe private), nuk dija ç’ti thoja dhe ika e nuk u duka më kjo dhe për faktin se u ndjeva e fyer, e pavlerësuar,e paaftë. Nuk e prisja një realitet të tillë sepse u treguan shumë transparent sikur ajo që bënin ishte në zbatim të ligjit dhe kishin dalë të shisnin diploma, teza, mikroteza, artikuj, abstrakte, Ph.D etj. Për më tepër më ra idhulli dhe imazhi i nje Prof Dr (akademiku) që unë kisha të krijuar në kokë, nuk përputhej me atë që më paraqiste realiteti kurrësesi. I jepet e drejta për kërkim shkencor dhe bën punën e shkeljes së të drejtave të autorit, kjo ishte puna që bënte ky institut apo qendër kursesh apo quheni si të dëshironi ju. Dhe mos më thoni që nuk ka sepse çdo qendër kursesh e bën këtë. Dhe e bën sikur të jenë tek tregu i fruta perimeve dhe shesin speca dhe domate…pa leje nga Bashkia kuptohet.
Në kërkim po të literaturës tashmë vazhdova rrugëtimin tim dhe iu drejtova ministrisë përkatëse si një institucion i cili ishte i ngarkuar për atë punë/problem dhe duhet të kishte burime parësore por edhe dytësore për punimin tim. Aty si për çudi u treguan më të drejtëpërdrejtë dhe të menjëhershëm. A je STUDENT? Ja urdhëro për këtë temë që kërkon ti kemi një punim në punë e sipër të finacuar nga BE-ja, tamam studim. Merre prezantoje, se ti për në shkollë e do se mos je gazetare, (demek punë arsimi, pa zarar). Plus që kjo nuk botohet por i jepet vetëm BE-së kaq. Dhe këta në ndryshim nga të parët ta jepnin falas . Më fal po të drejtat e autorit që shkeleshin (në fakt pa e kuptur ma dha punimin vet autori). Ligji i shkretë i shkelur nga një institucion shtetëror. Pra grabit se s’të thotë njeri gjë. Më vjen keq dhe për punën kërkimore se s’ka pothuajse vlerë fare, e në fakt dihet vlerën çdo gjëje ia jep treg, ligji i kërkesë-ofertës, po mesa duket në këtë treg ka shumë ofrues e pak kërkues prandaj dhe çmimi është i ulët. Demek punë arsimi, universiteti, kërkimi shkencor etj.
Interneti po ashtu një mori materialesh të pambrojtura, të cilat mund ti grabisësh kur të duash dhe që mund të bësh ç’të duash me to. Punime të mira dhe jo të mira, gjithsesi s’ke ndonjë punë të madhe për të bërë ti thjeshtë përzgjidh atë që të duket më e mirë, në gjuhën që njeh më mirë, nëse e gjen në Shqip akoma më mirë. Pra me pak fjalë vidh se s’të sheh njeri.
Po pse ndodh kështu? Çfarë i bën këta njerëz që të mos kenë frikë se mos dikush u zbulon vjedhjen? Sipas versionit teorik do ta përmblidhnim me një fjalë të vetme nuk ka kontroll. Por rrugëtimi im si STUDENT vazhdon… Ja përgjigja praktike . . .Dorëzova punimin por askush nuk ma kërkoi në version elektronik , se helbete si dihet qëllon ndonjë pedagog korrekt në zbatimin e ligjit mbi të drejtat e autorit dhe i kontrollon online për plagjaturë, ja kështu kapërcehet një kontroll. Sepse biblotekë elektronike për tezat dhe mikrotezat e bëra nga paraardhësit tanë nuk ka kështuqë jepi dorëzoje , hiqe qafe, merr gradën dhe je “ok”. Proçedura të zbatohet të tjerat s’kanë rëndësi.
Po ashtu të mendosh se ato qindra faqe të dorëzuara nga STUDENTET a lexohen? Se besoj, vetëm ndonjë pedagog jashtë mode i lexon sepse rëndom lexohet vetëm përmbledhja dhe asgjë tjetër. Shihet power-point-ti të jetë i bukur e me pamje mahnitëse se si i thonë asaj thënies “nëse nuk e bind dot tjetrin, të paktën shpërqëndroje” se në fund të fundit do të ta japi se askush nuk kontrollon dhe s’ka inters ta kthej, çfarë të lodhet përsëri. Janë shumë të rrallë ata të cilët kontrollojnë dhe bëjnë punën siç duhet. Nuk e di nëse kjo ka të bëjë me pagesën e kontrolluesve apo çfarë?
Pra kështu ne studentët/pseudo-studenët apo studiuesit/pseudo-studiuesit shqiptar nuk kemi frikë se kapemi me kopje/plagjaturë apo se vjedhim. Nuk mundet kurrësesi që gjithçka të ngelet në dorën e etikës së kërkuesit, në thelb duhet një sistem apo srukturë kontrolli të plagjaturës. Ka gjithmon përfitues, mashtrues e gjithfarë lloj tipash , plus që studenti s’ka pse të gjendet i rrethuar nga një joshje kaq e madhe nga plagjatura.Gjithësesi ka plotë studiues të cilët punojnë me rigorozitet dhe me fanatizëm rreth punës së vet por kjo është e keqa se si i thonë asaj fjalës së urtë “digjet bari i thatë me të njomin bashkë”. Por jo gjthçka mund të mbetet në dorë të etikës së studiuesit sepse jo më larg se para disa ditësh doli që dhe draft reforma mbi arsimin e lartë në vendin tonë ishte plagjaturë (të pakëtn këshut u tha nëpër dhëmbë dhe u mbyll, se gjë zyrtare hic).
Me të drejtë lind pyetja se si e kanë zgjidhur vendet e tjera këtë problem sa kombëtar aq edhe ndërkombëtar ? Eshtë shumë e thjeshtë zbatimi i ligjit dhe penalizimi i atyre që e shkelin atë. Por dihet që kjo nuk mjafton se përpara se ta dënosh hajdutin duhet ta kapësh atë. Ka shumë soft-whare të cilat janë një mjet shumë i mirë për kontrollin e plagjaturës, në disa sekonda programi të shfaq menjëherë se sa është niveli i citimit, plagjaturës e gjithçka. Ju do thoni se a e zgjidh kjo problemin? Jo kuptohet që jo sepse teknologjia është një mjet, jo një mbrekulli. Ministri Gjerman u kap me Ph.D plagjaturë pak me vonesë por u kap sepse ligji dhe mjetet e zbatimit të tij atje funksionojnë, se si i thonë asaj fjalës Shteti e kap lepurin me qerre. Rasti i Ph.D-së së rektorit të Universitetit të Prishtinës është po një rast i cili duhet të merret shembull. Po ashtu Zuchenberg i famshëm një hajdut i zgjuar por që nuk i shpëton dot ligjit (kjo sipas mendimit tim). Po në shqipëri a është dënuar ndonjë ? Të them të drejtën nuk di asnjë emër të penalizuar deri më sot. Thua se nuk ka , jo përkundrazi është bërë e zakonshme.
Në Repulikën e shqipërisë ekziston një ligj mbi të drejtat e autorit por që nuk zbatohet pothuajse asnjëherë (kjo duket qartë nga rastet e penalizuara) nga të gjithë personat dhe intitucionet në vendin tonë. Ju do thoni ku e bazon ti këtë? Ju lutem të fokusohemi tek librat dhe të mos shkojmë shumë më larg. Sa libra universitar janë thjeshtë të përkthyer dhe u është vendosur emri i përkthyesit si autori i tij dhe të tillë ka shumë në ambjentet akademike. Sa grada po merren me plagjaturë apo copy-paste? Përpara disa ditësh pash një Ph.D të mbrojtur dhe të hedhur në internet, mu duk e shkruar shumë mirë dhe qartë, me pak fjalë më pëlqeu, por gabimisht hapa dhe disa punë të PNUD-it mbi atë fushë dhe çfarë ishte një copy-paste e punimeve të PNUD marrë dhe prezantuar si të vetën dhe përfituar gradën Dr. Pra është një superstrukturë e tërë që proklamon dhe nxit cënimin e të drejtave të autorit dhe mosruajtjen e këtyre të drejtave.
Unë jam një nga ata studentët/studiuesit i cili joshet përditë nga plagjatura, ai personi i cili duhet të zgjedhi midis një pune të gatshëme dhe të lirë apo një pune të bërë vet dhe të lodhshëme, sepse të punosh asnjëherë nuk është e lehtë e aq më pak në fushën e kërkimit shkencor. Pastaj deprimohesh kur shikon njerëz me Ph.D të gatëshme dhe të çlodhur, pa asnjë pikë rrudhe në fytyrë se nuk është asnjëherë keq përkundrazi të jesh dhe i/e bukur dhe i/e zgjuar dhe kjo e fundit e vërtetuar nga shumë kartona.
